Titel, forord m.m. på latin

• Titelblad
• Brev fra Petrus Parvus
• Digt
• Henrik Smiths forord
• Henrik Smiths efterskrift

Hortulus Synonymorum: per Henricum Fabrum Elzebogensem: ad vsum Danorum concinnatus: cui libellus de vocum proprietatibus subiunctus est: tam solutam orationem quam ligatam scribere volentibus opido quam vtilis: et necessarius.

Petri Parui Roescheldensis ad studiosum quenque purioris literaturae tyronem / protrepticum Ogdoastichon extemporaneum

Si cupis Aonidum sacros inuisere fontes/
    Ludit vbi ad doctam turma nouena chelim:
Hac iter est. si forte velis Ciceronis adire
    Floriferos campos: en via aperta tibi:
Fontibus his etenim hic riuus defluxit: et illos
    Quos carpis flores Tullius ipse dedit:
Consitus hinc Hortus tam floriger est tibi: pro quo
    Debetur fabro gratia multa meo.

P.    Ennius    P.
Praeterpropter vitam viuitur.

.R.

Hieronymus.
Non sunt contemnenda quasi parua: sine quibus magna constare non possunt.

Petrus Paruus Roescheldensis non minor bonorum/ quam erudite doctorum amator: politioris doctrinae studiosorum minimus: acerrimo incultae literaturae apud nostrates oppugnatori: Henrico Fabri Elzebogensi: suo frati confoederato plurimum amando Salutem plurimam Dicit

Post initam inter nos primum apud Rostochium familiarem consuetudinem/ fidamque societatem: quæ ob studij mei purioris scilicet literaturæ nonnullam (quam in me conspicatus es) vmbellam, itidemque propter iucundulam illam (quam in te mirum in modum veneror) mundioris eloquij venustatem fidemque intemeratam honestissimis moribus tuis insolubili quodam nexu colligatam/ vtrinque indies gliscente amore adeo excreuit/ vt iampridem in sanctissimae amicitiae summum fastigium/ hoc est ad fraternam vsque confoederationem cum maximo vtriusque desiderio et consensu peruenerit/ vnas dumtaxat literas meæ erga te obseruantiae præcipuique amoris minimeque vulgaris fidei testes fidissimas/ a me interim accepisti puriorum et literarum et morum decore ornatissime Henrice Faber/ amantissime sodalis et frater: quibus hactenus certe non literis (quod tibi Rei publicæ literariæ vtilitati sedulo incumbenti vix per otium licuit) sed non parum multis (quibus me nihil in hunc vsque diem promeritum beneuolo admodum animo et larga pro facultate manu assidue cumulasti) beneficijs abundeque respondisti. Ad hæc quoque ne nullas omnino a te profectas esse literas: etiam si maxime vellem/ id quod mihi minime in mentem venit iuste conqueri possem miro quodam et ingenioso (quem mei amor te docuit) modo/ effecisti: vt nihil scribendo/ nihilo tamen minus elegantissime amantissimeque te scripsisse: mihi vel reluctanti fidem faceres certissimam Ab vrbe enim Lipsia trium linguarum Latinae Grecae et Hebraicæ doctrina Florentissima/ nuper reuersus: ad me pertulisti Epistolam suauissimam: nescio tersiorem ne an [A2r] amiciorem (vsqueadeo in illa: ita me deus amet et studia mea adiuuet/ inter se certant elegans doctrina et mens solidi amoris plenissima) in qua profecto præstantissimus literariae militiae dux iamdudum æditis in lucem non paucis diuini ingenij sui et eruditionis multiiugæ monumentis: phama apud doctos et studiosos quosque non sine magna nominis sui celebritate cognitus: et idem iucundissimus noster amicus Hermannus Tulichius: Petrum Paruum suum: sibi ne a facie quidem notum/ tuo penicillo: suoque ipsius colore et artificio (precipue quantum ad doctrinam attinet) non qualis sum: sed quem tu me ob eximium (quo me prosequeris) amorem velles: seu dei benignitate futurum sperares et ipse (tete meam Eikonographian magis amanter quam vere demonstrante) iam me esse crederet graphice depinxit effigiauitque/ Cui et olim ego vicissim auspice diuinissimo (Cui me iampridem totum deuoui) paracleto spiritu cum summo omnium parente/ summoque eius filio/ equali deo: pro mea paruitate gratias sim relaturus minime vulgares: Efficiamque mediusfidius si quoquam pacto fieri poterit vt eundem ipsum: et eruditissimum Petrum Mosellanum iam (vt phama est) Lipsiæ summa cum laude Latinæ et Grecæ fideliter docentem: Doctissimumque Philippum Melancthonem: Martinum Lutherium theosophicæ veritatis nobilitate insignem doctorem Theologum Maximeque excellentem Virum Dominum Joannem Raghium Aesticampianum Poetam et Oratorem Laureatum: et sanctissimæ Theologiæ eximium Doctorem: ceterosque apud Vittenbergam trilingui eruditione multo clarissimam / et alibi terrarum purissimo eloquentiæ et sapientiæ fonte manantes / nostræ tempestatis professores aliquot egregios quos vtcunque ex libris et tua pariter laudisona et eadem vera prædicatione noueram/ coram quoque videam: eosque ipsos: si fata sinant aliquando audiam sua verba resonantes Tu interea mi Henrice charissime/ desine me tuis tantopere supra modum apud quoscunque doctos et indoctos onerare verius quam ornare laudibus: sic etenim fuerit apud eos et tue fidei et meo pudori rec[A2v]tius consultum: ne (quod nolim) secus faciendo/ tu quasi montes magnum quiddam parituros proclamas: et ego muris in morem tandem prorepens: ambo apud Horatium notæ fabulæ ridendi exponamur: Quod si animo tuo fixum immotumque sederit: meam paruitatem tuis laudationibus euehere: dicas oro Petrum Paruum tuum/ Diuinæ poeseos oratoriæ veterisque Theologiæ eximios Doctores/ professores et studiosos omneis: maiore (quam facile dici crediue potest) amore/et eo ipso ad extremum spiritum perpetuo/ prosequi: inter quos studiosos scilicet/ tu mi frater: id quod magnopere gaudeo: locum tenes non infimum: quippe qui: licet ipse non tua/ non præceptorum etiam/ sed temporis culpa: et nobis adversæ sortis iniuria (quod idem et mihi aliisque ante me nostræ patriæ multis alioqui grauissimis et modestissimis viris pro dolor infoeliciter cessit) non fueris in teneriuscula ætate tersioribus (quas iam probe calles) disciplinis imbutus/ non segniore tamen industria et opera: neque alio animo/ puerorum adulescentumque aureæ sorti et optatissimo suæ foelicitatis tempori congaudes gratularisque/ quam si Italorum Germanorumque quorundam nunquam satis laudando exemplo/ latialem eloquendi phrasim vix dum depositis crepundiis/ nucibusue relictis: quasi cum materno lacte imbibisses/ Multum et vere iusteque dissentiens ab istis (quibus vel tandem deus meliorem det mentem) ignaris siue inuidis poeticæ et oratoriæ immo Germanæ quoque grammaticæ explosoribus exibilatoribus et conculcatoribus: qui suum antiquum Mumpsimus adhuc mordicus tenentes/ proque eo tanquam pro aris et focis atrociter digladiantes: vt idipsum/ quantumuis sordidum veteri quidem in literatorum vsu splendido atque precioso verum apud eos nouo/ nostro Sumpsimus tanquam Glauci cum Diomedibus permutent: persuaderi possunt a nemine. Ab istis (inquam) iisdem et iure quidem meritissimo maxime abhorres/ qui detestabili quadam ignorantia/ qua ipsa cum scientiae persuasione coniuncta (vt scribit vndequaque doctissimus Magnus ille literarii exercitus imperator et Monarcha toti Christiano orbi [A3r] diu desideratus Desiderius Erasmus Roterodamus) nihil est arrogantius/ obcecati quia indocte docti: iuxta catholicam imperitiorum omnium regulam: Nisi quod ipsi faciunt nil rectum putant: quiue unuidiæ morbo deprauati/ apertis oculis claram lucem cernere nolentes/ indigne et aegre ferunt (vt sententiæ praestantis cuiusdam viri veluti pedaria quadam astipulatione assentiam) ephoebos nunc facilius et melius institui quam ipsi (seu suapte negligentia et desidia seu docentium inscitia incertum) rudibus annis fuerint instituti dolentes vehementer alios illac carpento vehi/ qua ipsi pedibus iter fecere. Quoniam igitur talem hominum pestem (arroganter ignaros et inuidos volo) seu potius monstra nihil humani præter solam figuram habentia/ vt virum doctum et bonum decet/ rectissime detestaris: dignus vel ob id solum existimandus es/ in quem (vt interim de me ipso tibi tua beneuolentia beneficentiaque deuincto taceam) quum alij synceræ eruditionis studiosi/ tum vel præcipue nostrates pueri adulescentesque singulari gratitudinis et amoris ardore ferantur necessum est: si modo humanitatis studia sequi/ si grati: si denique homines dici sine verecundia cupiant: Id preterea postulat comis et bonis quibusque obuia et exposita affabilitas/ id exigit ingenij tui acrimonia id demum strennua illa tua bonis literis nauata vigilia et exercitatio meretur: quæ te (quod tibi nobisque foelix faustumque sit) eousque promouit vt non tibi solum/ verum et communi patriæ: plurimum ornamenti atque emolumenti afferre et possis et (si Platoni quid credimus) etiam debeas Sed tuam voluntatem in ornanda patria opido quam promptam sollicitamque/ nemo non nouit: nisi qui albus ne sis an ater nesciat. Cuius tu quidem videlicet voluntatis cum multa dexteritate periculum fecisti/ aegregiumque futuri incrementi indicium non infaustis (vt spero et opto) auibus aedidisti: dum superiore anno Dictionarium ipsum/ quod vocabularium danicum inscribitur: Parrhisijs primum/ dein Agrippinae Coloniae non sine mendis mineralibus calamis excriptum/ apud Lipsicam academiam longe famigeratissimam: nobis emaculatum adauctumque reddidisti Macte igitur virtute esto mi [A3v] Henrice et Synonymorum Hortulum tua manu ex surculis latini viridarij/ seu potius longe lateque patentis campi/ multo sudore consitum iam flores gemmasque effundentem fructusque suauissimos suo cultori haud dubia fide promittentem: nostris (satis enim eum adornasti sepibusque fecisti munitum) vsibus quam primum accommoda/ Et deinceps vt pulchre instituisti perge: atque scriptis tuis viuaque voce iuuentuti Danicæ candidas literas candide imparti: quod factitando: aut in summum (vt inquit Fabius) euades: vel certe multos infra te videbis. Vale. et me tui amantissimum: vt facis: redamare perseuera Raptim Hafniæ: quæ sine contrauersia princeps est omnium totius regni Daniæ/ oppidorum. Ad nonas Decembres Anno post virgineum puerperium Vndeuigesimo Vltra sesquimillesimum.

Eiusdem Petri Parui Roescheldensis ad puellum cultae literationis amatorem Quaerimonia extemporalis decasticha.

Vt sors ambigua est: si nescis: et omnia versans
    Vt tempus tribulos fertque refertque rosas.
Nos tibi spectaclum miserum iuuenesque senesque
    En sumus exemplo nescia turba tibi:
Sed tu plaude puer/ patria est cui danica tellus
    Quod tibi temporibus nascier hisce datum est.
Nam tua sors multo melior quam nostra: docentes
    Nobis cum ferulis barbara scripta dabant:
At tibi cum musis iamiam dant crustula blanda.
    O sors sic varias ingeniosa vices.

Maro
Sors omnia versat.

Henricus Faber Elzebogensis. literarum studioso Tyrunculo. Salutem Dicit.

QVoniam literarum otium/ vt longe pulcherrimum: ita (si modo recte tractetur) multo iucundissimum/ pro mea virili iuuare est animus: selecta quedam ex omnibus scriptoribus vocabula/ idem fere significantia/ ad orationem tam solutam quam ligatam mire facientia: preposita vernaculae Danorum linguae interpretatione: ad vsum tuum/et literariae reipublicae incrementum conquisiui/ et in verum ordinem digessi: ad quæ/ tanquam aliquod prescriptum/ linguam tuam adhuc rudem exerceas: Caeterum quum non raro vsu veniat/ vt multe dictiones/ suo queque loco/ eandem rem declarent/ peculiari tamen sensu et structura distinguantur: ne idipsum ignorans per inscitiam pecces/ libellum quendam ad hoc institutum subiunximus: ex quo cuiusque vocis genuinam proprietatem et quid vna ab alia distet: facillime cognosces. Quos si tibi placere intellexero/ pro viribus conabor/ aliorum huius generis libellorum/ sed longe doctiorum et meliorum/ ad profectum tuum comparatorum/ frequenter tibi copiam facere. vt (vbi hec didiceris) ad clarorum Auctorum/ inprimis Terentij/ Ciceronis/ Et vtriusque Vergilij/ Christiani scilicet Baptistæ Mantuani: atque ethnici Maronis imitationes tete conferas: hoc obseruato/ vt ex Terentio/ sermonis proprietatem/ ex Cicerone/ dictionis vbertatem/ ex Mantuanis Vergilijs Carminis grauitatem et maiestatem/ neque non sanctissimos mores: ad dei laudem: et patriæ futurum ornamentum et incrementum perdiscas. Vale. Et nos ama.

[A4v-M3r: Hortulus synonymorum]

[M3r-P3v: De vocum proprietatibus]

[P3v-R2v: Index dictionum]

[R3r-R4r: to digte af Johannes Murmellius. Tre citater fra Erasmus af Rotterdam.]

Henricus Faber Elzebogensis candido lectori salutem

Ob nimiam operis huiusce festinantiam: quædam/ quamquam eadem paucula/ offendes minus prospicienter animadversa: sed tui candoris fuerit omnia candide interpretari: atque nos apud istos constanter tueri/ si qui insurgant insolentius/ et temere ausint plagii insimulare: quod Hieronymi Cingularij Aurimontani viri profecto eruditissimi libellum Danicæ iuuentutis vsui applicantes nonnihil immutauerimus, atque nouo inscripsimus titulo: quasi eiusque modi negotium nunquam fuisset a doctis hactenus attentatum. Verum (utcunque res habet) nobis existimabimus esse factum satis/ dum tibi et erudite doctis bonisque nostram industriolam placuisse intelligamus. Vale et barbarorum et alienis opellis detrahentium (ne et tuus quoque offuscetur candor) euitato commercium

Stanneis excusum calamis. Haffniæ apud Melchiarem blumme: artis Calcographæ Magistrum admodum peritum. Anno a redempto mundo vltra sesquimillesimum vigesimo xiij Kalendas Martias:

Cum priuilegio


[R4v: under træsnit]

Arma Illustrissimi Inuictissimique Regis Danorum