Titel, forord m.m. på latin

• Titelblad
• Digt
• Niels Hemmingsens fortale
• Akrostikon
• Fader vor m.m.
• Bøn
  
• Kolofon
  

VOCABVLARIVS RERVM: CVM OMNIBVS FERE VERBIS SINGVLARVM coniugationum: à M. Iona Turson olim Ludimagistro Lundensi, fideliter collectus. CVM PRÆFATIONE CLARISSIMI VIRI D. Nicolai Hemmingij ad Lectorem, PRAETEREA, ADIECTA sunt forensia, ac seorsim sub vnum titulum redacta. Cum gratia et Priuilegio Regiæ Maiestatis etc. Haffniæ, 1561.

AD LEXICON SVVM SIVE γλωσσολόγημα, quòd INCLYTO inuictissimoque principe, FRIDERICO II. regnante in lucem est æditum, Gratulatio autoris extemporanea.

Rex Macedum quondam dictus gaudere, Philippus

quod sibi sit viuo, gnatus, Aristotele:

Qui teneram pueri mentem formare tenelli,

Posset et ingenuis artibus excolere.

Sic, quoniam nostra es quædam fœtura, libelle,

Gaudeo quod fausto tempore natus agas.

Tempore quo pubi quam plurima commoda possis

ferre, sub Imperio Rex FRIDERICE tuo:

Rex FRIderice, pijs sate regibus, inclyta in illis

Cuius habet genitor nomina, cuius auus:

Quorum quæ pietas? studium quod pacis vtrique?

Iusticiæ quantus cultor vterque fuit?

Ingenuas coluere graui pietate Camenas,

Regibus haud vlla est gloria digna magis

Sic FRIDERICE piæ non tantum nomine pacis

gaudes, sed pacis pectora plena geris, [α2v]

Pieridum qui te quondam gaudebat alumno,

Nunc Mecœnatem gaudet habere chorus.

Nam tibi Tespiadum non infima cura sororum,

Cura pijs semper maxima principibus.

Iustitiæ tibi cura grauis, sectare parentem,

Et populum iustis legibus ire iubes,

Sic tibi compositis tandem sint omnia rebus

Tranquilla, et Danis aurea secla viris,

Candida pax Musis gratissima, pace Camœnæ

Lætantur, sæuo Marte furente, silent.

O fœlix ergo, in lucem qui, principe tanto,

Prodieris, Patriæ sceptra tenente, liber.

PIO LECTORI, gratiam et pacem, Nicolaus Hemmingius præcatur:

NATVRA COMPAratum esse constat, maximarum rerum minima esse initia et quasi elementa quædam. Ex seminibus enim minutissimis ingentes videmus nasci arbores, idque non subito, sed paulatim, quoniam natura nihil quicquam repente summum fieri permittit. Sed ordine progreditur ab imperfectioribus ad perfectiora donec accessionibus crebris, alijsque post alias formas inductis, rem consummauerit, quæ res ab vltima, quam inducit natura, forma absolutionem atque appellationem capit:

Neque hoc tantum in rebus fit naturalibus, verumetiam in scientijs et artibus atque alijs habitibus contingit. Nam vt Aristoteles inquit, et experientia communis testatur, Ars [α3v] naturam imitatur. Hoc est, quemadmodum natura paulatim progreditur ad rei cuiusque naturalis consumationem: Ita ars ipsa ex particularibus perceptionibus et crebris actionibus perficitur: Id quod etiam Euènus poeta, teste Aristotele carminibus tradidit:

Cum ait:

Consuetudo valet longos mansura per annos

Tempore naturam, vires si sumpserit, æquat.

Consuetudinis voce quamlibet scientiam vel artem vel alium quemuis industria acquisitum habitum intelligens.

Sed dicat aliquis, Cum deus optimus maximus rerum opifex, sit summè perfectus qui fit, quod statim suum opus non perficiat? Hoc sane sine singulari consilio factum esse non est dubium: vult enim nos naturam ducem imitari, vult vt industria excitetur hominum: vult etiam iustissimo suo iudicio, vt suauissimum scientiarum et artium fructum non percipiant, qui labores ignaui fugiunt. Natura quidem, ait Aristoteles: Omnes scire desiderant, at deus in pallados ἀκρόπολιν nullos omnino recipit, nisi qui prius intermediam viam, [α4r] eamque petricosam et asperam confecerint. Hæc via quoniam durior paulo et difficilior in initio apparet, delicatuli et ignaui eam fugiunt: quare iustissimum est, vt ab earum artium suauissimis arceantur fructibus: Hoc ipsum testatur Epicharmus antiquus autor, vt est apud Xenophontem, cum ait: των πόνων πωλοῦσιν ἡμῖν πάντα τ'ἀγαθἃ ὁι θεοί: vult enim deus, vt ab exiguis fonticulis magnos duci alueos: Ita a minimis principijs, fieri progressionem ad finem consumationemque rei cuiusque.

In pueris pulcherrimum huius rei simulachrum conspicimus: Hi enim mox vbi in hanc communem fuerint æditi lucem, nec literas exprimere, nec syllabas nectere, nec dictiones efferre, nec complexum vllum enunciare sensum, nec de rebus ratiocinari, nec vllam promere de ijs sententiam possunt: Verum hæc paulatim incipiendo à minimis ac veluti à primis elementis progrediendo consequuntur: Nam auditis hominum sermonibus, imitari quidem naturæ instinctu gestiunt: ac in principio vix ad vllam syllabam exprimendam os et linguam aptare possunt: verum postquam nutricis balbutientis vocem [α4v] imitari conati fuerint: Incipiunt per se syllabas exprimere, deinde consuetudine confirmatiores facti porrò progrediuntur: quod postquam natura et vsu confirmauerint, dictiones connectere in enunciationes tentant, quibus quid velint enunciant. Deinde ætatis progressu non tantum enunciationes formant, verumetiam alia ex alijs colligere, et conclusiones texere imitatione matrum nituntur: Tandem firmato per ætatem et vsum iudicio sententias proferunt.

Hunc naturæ à minoribus ad maiora, ab imperfectioribus ad perfectiora, ab imis ad summa, progressum imitantur et illi, qui sine errore artibus et scientijs discendis animum applicant: At qui contra faciunt, operam miserè ludunt, ac præter inanem laborem nihil quicquam consequuntur: Hæc præpostera discendi ratio multos fatigat, ac à dulcissima scientiarum et artium cognitione remoratur, qui si naturam ducem sequerentur et naturæ via insisterent, quotidianos profectus haud pœnitendos sentirent: Cur autem hic impingant multi, non vnam esse causam animaduerto: Sunt enim qui serius adhibiti stu[α5r]dijs compendium dum quærunt, dispendium incauti sentiunt: Contemptis enim primis artium elementis ad altiora frustra feruntur ac tempus inutiliter transigunt miseri. Sunt rursus, qui ignorant quà pergendum sit ad Musarum adijta, atque ideo laborando se inutiliter onerant: Nam cum nullum habeant qui rectam viam sibi monstrare vult, hærent veluti in densissimo cœno ὀλιθαινόμενοι, et sæpe labascentes progredi nequeunt: Horum conatus subleuandi sunt consilio et opera eorum, quibus iuuentus erudienda commissa est: Est enim officium fidi præceptoris non solum ea quæ in manus sumit eruditè enarrare, quod sane non est cuiusuis: Est enim arduum opus et acre imprimis studium requirit: verumetiam studia eorum, qui suæ fidei commissi sunt, consilio regere, ostendere initia, progressus monstrare, et exploratis ingenijs se captui discentium accommodare, ne initijs, quæ parua et contempta videntur, neglectis, ad altiora discentes frustra ferantur.

Hoc opus quia priori multo difficilius est et minus ad ostentationem idoneum, paucis [α5v] admodum, pròh dolor, curæ est: Sed plerique, vt est in ueteri tragedia:

το μὲν πάρεργον ἔργον ὣς ἡγουμένοι

τὸ  δὲ ἔργον ὡς πάρεργον ἐκπονούμενοι

Iuuentutem miserè perdunt: Contra fideles magistri et deum timentes, non tam ambitiosè suam venantur gloriam, quàm vigilanter manum porrigunt discentibus, vt ordine et pedetentim peruenire possint, quo properant.

Hanc diligentiam requirit in pædagogis Quintilianus optimus formandæ Iuuentutis magister: Non vult ut grauent infirmitatem discentium: Sed potius vt temperent vires suas et ad intellectum discentium descendant: Nam vt vascula (inquit) oris angusti, superfusam humoris copiam respuunt, sensim autem influentibus vel etiam instillatis complentur: Sic animi puerorum, quantum excipere possint videndum est.

Hoc consilium qui sequuntur in informanda tenera ætate optimè mereri de Ecclesia et republica mihi videntur et qui operam aliquam vtilem collocant in necessarijs materijs quæ primæ iuuentuti vsui esse possunt, laude digni sunt: Nam hi non solum se amare eccle[α6r]siam et rempublicam præsentem testantur, uerum etiam se curam habere posteritatis significant.

Hanc sanctam posteritatis curam cum videam in honesto et erudito viro M. Iona Canonico Lundensi, (qui non paucos annos in schola Lundensi summo cum fructu et magna laude artes docuit) ex animo gaudeo, et optarem vt plures qui ingenio valent et otio abundant, aliquem fructum in communem scholarum vsum afferrent.

Collegit autem hic vir magno studio γλωσσολόγημα quoddam seu dictionarium ut ita appellem danolatinum, idque in eum finem ut pueri in discendo ducem naturam sequantur, Nam ut a matribus, sicuti superius dictum est, primum discunt pueri voces singulas, priusquam eas componere in dictiones tentant, Ita iudicauit vir eruditus pueros tum demum suis studijs recte consulere, Si magnam syluam glossematum sibi paulatim à primis annis compararent, cuius usus postea in extruenda oratione latina esset futurus: Nec dubito pios et eruditos viros laborem ipsius comprobaturos: Quare admonitos uelim moderatores scholarum triuialium [α6v] in hoc regno, vt hoc γλωσσολόγημα discentibus proponant: ac singulis septimanis, quid in eo profecerint, explorent: quod si meo consilio locum fecerint, spero fore, ut aliquando sui laboris et diligentiæ præmium haud contemnendum sint percepturi. Vale lector amice et laborem honesti viri boni consulito.

Haffniæ 24. Aprilis, anno à Christo nato, 1561.

AD IVVENTVTEM Scholasticam Phalæcium ἔνδεκασύλλαβον δωδεκαστικον.

I stud nunc tibi, quicquid est libelli,

O pubes studiosa, dedicamus,

N ec Momos, neque Zoilos moramur,

A trum quos stimulat venenum Echidnæ

S emper Tartareæ, cor intus vrens:

T u nostros capias modò sereno

V ultu, quos damus en tibi, labores:

E t versans vigili manu, rigentem

R uris Barbariem simul repellas:

S ecteris simul eruditionem:

O pubes studiosa, dedicamus,

N unc istud tibi, quicquid est libelli.

Prudens simplicitas et amor recti.

[α7v: indholdsfortegnelse]

[A1r-2C3r: ordbog]

[A1r-2C3r: monita salutaria]

NE CHARTA Maneret vacua addita est

ORATIO DOMINICA

O Pater in cœlis residens mitissime noster.

Nomen vbique tuum venerabile sanctificetur.

Adueniat regnum tuum per secula durans

In terris velut in cœlo tua sancta voluntas

Fiat, Da nobis panem tu quotidianum.

Debita nostra Pater nobis quoque cuncta remitte

Vt nos qui debent nobis dimittimus vltro,

In crimen nec nos aliquod tentatio ducat,

Erue deque malis clemens nos omnibus, Amen.

DECEM PRECEPTA.

1 Vni crede Deo, quem solum pronus adora

2 Sanctum nomen eius non vane assumseris vnquam.

3 Sabbata sanctifices. 4 Habeas in honore parentes. [2c7v]

5 Non sis occisor,

6 Mœchus.

7 Fur.

8 Testis iniquus.

9 Nec alij nuptam.

10 Nec rem cupias alienam.

HAEC PRECEPTA IN duobus summantur.

Dilige corde Deum toto, qui cuncta creauit.

Posthæc sit fratris proxima cura tibi.

ORATIO AD Christum.

Heu mihi, nam totam maculaui crimine vitam

Quid faciam miser, aut fugiam quo dulcis Iesu?

Tu Dominus meus et Deus es, spes una salutis

Ad te igitur fugio supplex. Miserere precantis

Iussisti petere, et pulsare, et quærere, quare

Ostia, pulsanti pietatis Christe reclude,

Ostia que proprio pandisti sanguine fuso.

Quo pretio mundi soluisti crimina magno.

Tu me fecisti, lapsum tu restituisti.

Sum tuus en toties, humilem ne despice seruum. [2c8r]

Pastor ouem misere errantem pie quæso require

Impositamque humeris ad ouilia sancta reporta.

Vt rapiat leo trux inhiat: verum obijce dextram,

Assere meque tibi, noxas bonitate remittens.

Non morti addicti, sed vita qui potiuntur

Laude tuum celebrant nomen, per secula cuncta.

Respice me, vt respexisti pie Christe latronem,

Inter vt electos ego sim tandem vltimus, Amen.

FINIS.

et Extant venales apud Baltazarum Kaus, ciuem et Bibliopolam Haffniensem. 1561.