Titel og forord på latin

[(:)1r: titelblad]

DICTIONARIUM HERLOVIANUM, Desumptum ex ETYMOLOGICO LATINO P. J. C. An. M.DC. XXVI. Cum Privilegio R. M. HAVNIÆ, Impensis SALOMONIS SARTORII, Typograph.

[(:)2r: forord]

Salutem Plurimam
HABES HIC, LECTOR BEnevole, Dictionarium Danico-Latinum, in quo non partem aliquam sermonis patrij, ut hactenus Nomenclaturis fieri consuevit, sed universam quasi lingvam, etiam quâ copiam Latinitate donare molitus sum, et quodammodo expedivi. Expetitum ac desideratum jam diu opus, et à pluribus tentatum, sed à nemine pertextum, alijs, procul dubio, ipsâ operis difficultate, alijs munerum et officiorum mole impeditis et abstractis. Et me quidem in his curis œconomicis, eadem vis facile incepto dejecisset, ni copiam suppeditasset Etymologicum meum, in quo hoc quicquid est, maxima ex parte natum et propagatum. Sed et conatus plurimùm juvit vigilantissimus Selandiæ Episcopus Dn. D. JOHANNES RESENIUS qui, ut est vir juvandis Scholis natus, ac patriæ lingvæ summus amator et excultor, tria grandiuscula volumina in hoc genere struxit et propemodum absolvit. Eorumque mihi fecit copiam, mea ut illis per occasionem locupletarem: quod et factum ingenue fateor, eique hic publicè acceptum fero: Et si quid mihi de labore, à patria gratiæ, id cum eo dividuum totum et cupio et volo. De [(:)2v] utilitate ac usu nihil dicam; tantùm consideratâ Danici sermonis copiâ, dequeri liceat popularium quorundam ingenium degener, ac studium præposterum, qui pudendo quodam fastidio et contemptu linguæ patriæ, non solùm alternatim Latinis et alijs quibuscunque exoticis abutuntur, ac nescio quas chimeras ac monstra orationibus suis affingunt et efformant; sed et eandem palàm traducunt ac summæ inopiæ et angustiæ insimulant et damnant, homines mehercle in patriam injurij nimis, et ut ait ille, δοῦλοι ἀτόπων καὶ ὑπερόπται εἰωθότων.[1] Quid enim est in Lingva Latina aut alia, quod non æquè commodè exprimi potest Danicâ? Nunquid res familiares et domesticæ suis carent notis, aut nos mutos creavit natura pisces? Et in exoticis, ubi earundem proprietas et elegantia major quàm in domestica? Technica et mechanica suis cum rebus et artibus introducta, retinere et usurpare, non iniqvum nec insolens, cùm et idem majorum gentium lingvis, Græcis et Latinis receptum sit et usitatum. Sed quæ jam pridem habemus, suntque vel primordiâ lingvæ vel venerandæ antiquitatis auctoritate recepta (qualia pauciora hîc occurrent, quæ tamen nihilominus Danicis commodissime exprimi possunt) præterire, fastidire ac nova introducere, [(:)3r] sæpè etiam significatione ac pronunciatione inferiora, non sani est cerebri, aut boni genij. Phrases fortè Latinas objecerint, quæ verbo ad verbum redditæ ridiculæ nimis, aut duræ, aures gravius feriunt et offendunt. Id non ego nego. Ita enim omnes lingvæ cultæ et incultæ, barbaræ et classicæ sibi invicem cedunt, etiam inquam dignitate superiores inferioribus, ut Græca Latinæ, Latina alijs. Sed quòd Latina phrasis, aut alia peregrina, non æquè, pure, propriè, perspicue, eleganter, presse ac rotunde usitatissimâ Danica formâ exprimi possit, id omnino pernego: ac testem quod in manibus est opus, confidenter nomino; in quo tamen adhuc quam plurima, imò innumera desiderantur. Et sicubi aliud fortè uno aut altero exemplo minùs succedat, possumus nos talionis regula defendere, prolatis in medium Danicis, quæ nec ulla Latinitas, pari orationis gratiâ assequi possit. Decatulos itaque istos homines per communem patriam perque ipsammet eorum æstimationem oro et obtestor abstineant istis orationum scrupis, ne vel de imperitia lingvarum, vel de ingenij levitate et ostentatione à cordatis viris habeantur infames; sentiantque ac loquantur modestius de lingva patria, quæ nec antiquitate, nec originis splendore, nec sermonis copia ac proprietate, nec pronunciationis integritate, [(:)3v] suavitate, gravitate, addo nec terrarum amplitudine ulli cedit. Omnes aliæ gentes certatim exornandæ, quæque suæ lingvæ, incumbunt. Cur nobis non eadem cura ac par studium? Porrò, ut et de scrupulis quibusdam, in ipsa operis structura occurrentibus, moneam, Participia, Nomina, quæ nobis vel per Verbum Substantivum Er/ vel exegeticè per particulam Som, eller/ som er efferuntur, non sunt quærenda in Litera S, sed in sui verbi litera, ut Som bider paa/ som besmitter/ som betroer/ er/ eller som er på Reysen/ er/ eller/ som er på rede Hænder/ non in S sed in B, bider paa/ besmitter/ betroer/ paa Reysen/ på rede Hænder. Rursus, alia multa, non in primariæ dictionis litera, sed in Præpositionibus invenienda, ut aff all mact/ aff begyndelsen/ effter haand/ for din skyld/ fra en By til en anden/ i den første Lectie/ i fiord/ med viid oc villie/ med en hast/ paa det tørre/ paa det sidste. Composita ubi desunt, petenda materia in simplici, ut forkølne/ in kølne/ forvexle in vexle/ igienpløjer in pløjer. Sic Nomina, Adverbia, Participia, quæ eodem ferè modo nobis efferuntur, ex se invicem intelligi et formari possunt, ut cum hæc Adverbia habeantur, besuærlig/ besuæring/ Nomina inde facile deduci possunt. Expositio Latina non semper verbo ad verbum respon[(:)4r]det Danico, sed est exemplum, ut besmitter dem/ id ita exponitur, infuscat barbaries cives. Sic, Giemmis Aaret omkring, redditur, positio cœli perennitatem fructibus adfert. Synonymorum etiam diversa significatio diversa ratio ac sensus, cum nimirum misceantur translationes, ut acter, facere tanti, spectare, conspicere. Itim et uni dictioni diversimoda Latina subjecta invenias, Verbalia, Verba, Nominalia, Adverbia; quæ qualicunque judicio secerni et dijudicari possunt: Quorum omnium proprietas ac discrimen verum, suo cum usu, in Etymologico quærenda et cognoscenda. Ortographiam reliqui Amanuensium arbitrio, nihil ferè immutans, cum consuetudinem quisque pro exemplo habeat. Et est quidem ea intricatior, quam ut hac tumultuaria opera expediri possit; alijs nitentibus originatione, alijs lingvæ idiomate ac vulgari pronunciatione: omnibus etiam consuetudine et exemplis. Quare non parum, fateor, investigantibus allatura sit hîc fastidij, quod tamen mussitandum omninò, donec in certas cogatur regulas, ac certam induat formam, recepto alterutro, Originationis aut Pronunciationis, principio.
    Inscripsi denique nomini HERLOVIANO, cujus illustris ac liberæ Scholæ, curæ et Oeconomiæ ad[(:)4v]motus, jam pridem omne studium et operam ad ejusdem commodum ac ornamentum impendiò contuli: æstimentque cœteræ patriæ Scholæ, se hujus beneficio præsens opus esse consecutas, ac manibus pijs, HERLOVIO TROLLE, ejusque conjugi, BIRGITTÆ GóIE, benè precentur, qui procerum primi in regnis his Borealibus unanimi ac verè conjugali voto ac consensu, tantum Ecclesiæ seminarium, exorto recens Evangelio, quasi animi grati primitias de suo aperuere et consecravêre. DEUS Scholarum auctor et conservator, optimos, et beatos jam, nutritios istos gloriâ et honore in æterna sua luce condecoret, eorumque institutum Ecclesiis his septentrionalibus utile adeò et fructuosum tueatur, et illibatum conservet, nominaque ac memoriam ad omnem posteritatem propaget immortalem. Vale Herloviæ, Anno Redemptionis 1626 mense Majo, quo ante annos sexaginta unum hujus Scholæ fundatio à pijs fundatoribus consignata est, ac illustri et sapientissimo regnorum horum senatui, ad æternum patrocinium et curam, resignata est et tradita.

P.J.C.


[A1r-2Z1v: ordbog]

1. εἰωθότων] ἑιωϑότων